Vaktaal: wanneer wel en wanneer niet?
Vaktaal: als je begrijpelijk wil schrijven, moet je het niet te vaak gebruiken. Maar wat moet je dán schrijven? En wanneer gebruik je wel vaktaal?
Nog even voor de zekerheid: wat is vaktaal precies? Vaktaal, ook wel jargon of vakjargon, is een taal die binnen een groep mensen, vak of branche wordt gesproken. Die mensen hebben allemaal hetzelfde werk of dezelfde kennis. Niks mis mee dus. Maar voor buitenstaanders is vaktaal onbegrijpelijk. Daarom kun jij het als communicatieprofessional of tekstschrijver niet zomaar gebruiken.
Soorten vaktaal
Een bekende soort vaktaal is kantoortaal. Door de boeken en columns van Japke-d Bouma is dit nog veel bekender geworden. Hierin legt Japke-d de taal die we tegenwoordig op kantoren spreken onder vuur. Waarom hebben we meetings in plaats van vergaderingen of afspraken? Waarom hebben we het over een aanvliegroute in plaats van een plan van aanpak? Waarom houden we dingen tegen elkaar aan en tackelen we elkaar?
Het probleem van dat kantoorjargon is dat mensen het letterlijk kunnen opvatten. En stel dat jij dit gebruikt in bijvoorbeeld een brief, dan kunnen er misverstanden ontstaan. Straks denkt iemand dat er een vliegveld in de buurt wordt aangelegd als je het opeens hebt over een aanvliegroute. Je weet het nooit…
Gemeentetaal is ook een bekende vaktaal. Onderling hebben gemeentemedewerkers het al snel over preventie, stakeholders en dereguleren. Of over een beleidsimpuls; dan geven ze ergens extra aandacht aan. Als je werkt in de overheidscommunicatie, kun je beter zoeken naar begrijpelijke woorden.
Wanneer mag vaktaal niet?
Vooral als je schrijft voor een breed publiek, is het slim om niet veel vaktaal te gebruiken. In een breed publiek zitten allerlei soorten mensen. Deze mensen zijn heel verschillend. Jong, oud, hoogopgeleid, laagopgeleid, man, vrouw, allerlei beroepen, allerlei levens. Jij weet niets van je lezers, want ze zijn allemaal anders. Pas je aan en schrijf dus ook met gemiddeld taalgebruik. Dan krijg je een begrijpelijke tekst, ook voor mensen zonder achtergrondkennis.
Hoe schrijf ik zonder vaktaal?
1. Bedenk hoe je het zou zeggen tegen iemand op een verjaardag.
Of tegen zomaar iemand op straat. Stel, je werkt bij een gemeente. Je schrijft een brief aan een inwoner waarin je in eerste instantie zou schrijven dat er aanvullende financiële middelen beschikbaar komen voor deze persoon. Zo’n tekst wordt er duidelijker op als je zegt dat de lezer extra geld krijgt. Want zeg nou zelf: als je iemand tegen komt bij het groenteschap van de Albert Heijn, dan heb je het toch ook gewoon over geld? En niet over financiële middelen?
Vaktaal is vaak vaag: je draait ergens omheen. Maak duidelijk wat je bedoelt. En nee, dat lukt niet altijd met één woord, een synoniem. Je zal zien dat je vaak meer woorden nodig hebt. Maar dat is dan maar zo. Begrijpelijkheid heeft soms gewoon wat extra aandacht nodig, en soms wat extra woorden.
3. Gebruik wél vaktaal, maar help de lezer een handje.
Soms kom je er niet onderuit om vaktaalwoorden te noemen. Omdat het moet, of omdat je het per se wil. Of omdat het juist nodig is dat de lezer het woord leert kennen. Zorg er dan in ieder geval voor dat je het risico ondervangt dat je lezer de tekst niet snapt. Dus: noem het woord, en leg daarna uit wat het betekent. Check eventueel bij iemand met kennis van de inhoud of je uitleg klopt. Of geef duidelijke voorbeelden, het liefst alledaags en dus herkenbaar.
En… wanneer mag vaktaal wél?
Kijk, als jij interne teksten schrijft (binnen je organisatie) is het een ander verhaal. Of als je teksten schrijft naar mensen van wie je zeker weet dat ze je snappen. Vaktaal is dan niet erg. Soms is het zelfs logisch of nodig. Maar: ook bij interne teksten is het goed om het helder te houden. Vaktaal is een onderdeel daarvan, dus het is altijd goed om hier op te letten. Hou je elkaar niet voor de gek met een tekst bomvol vaktaal? Wordt de tekst er beter op als je er wat uithaalt? Soms wel, dan maak je aanpassingen. En soms niet, dan is het ook goed.
Onthou tot slot dit: hoe breder je publiek, hoe noodzakelijker het is om vaktaal te voorkomen.
Wil jij verbinding maken met je publiek via begrijpelijke taal?
Toegankelijke teksten maken het verschil voor jouw organisatie. Met mijn training Begrijpelijk Schrijven zorg ik ervoor dat jij en je collega’s verbinding krijgen met jullie doelgroep, simpelweg via begrijpelijke taal. Daardoor bereik je eindelijk het doel van je teksten.
